Макроекономија Економске анализе, Србија, окружење, и међународна економија
O razlikama u stepenu razvijenosti unutar Srbije se mnogo govori, ali postoji relativno malo analitičkih materijala koji se ovom problematikom bave. Tekst i priložena tabela imaju za cilj da obogate analitički materijal u vezi sa kretanjem regionalne razvijenosti u Srbiji.
Na osnovu podataka o broju stanovnika i narodnom dohotku izvršen je obračun narodnog dohotka po stanovniku i odstupanje ovog podatka po gradovima i okruzima u odnosu na prosečnu vrednost.
Podaci o narodnom dohotku za opštine i gradove u Srbiji postoje do 2005. godine. Od te godine do danas na osnovu kretanja vrednosti, i udela u ukupnom, fonda zarada možemo pretpostaviti da su kreirani procesi nakon 2000. godine nastavljeni. Osnovna karakteristika nakon 2000. godine bila je nagli rast relativnog stepena razvijenosti Beograda i Novog Sada u odnosu na prosek, uz pad relativne razvijenosti gotovo svih okruga.
S obzirom na činjenicu da su Beograd i Novi Sad sedišta trgovinskih, saobraćajnih i finansijskih kompanija, njihov uspon posledica je rasta uvoza i trgovinskog deficita. Poređenje sa kretanjima do 2000. godine može ukazivati i na presudnu ulogu kretanja realnog kursa dinara na stepen nejednakosti unutar Srbije: deprecijacija valute smanjuje nejednakosti dok ih aprecijacija intenzivira.
Nivo odstupanja Beograda i Novog Sada u odnosu na prosek Srbije bio je u 1971. godini gotovo identičan današnjem (tačnije u 2005. godini). Stepen pokrivenosti izvoza uvozom u 1971. godini bio je 56%, a u 2005. godini 46%.
Nakon rekordno niske pokrivenosti uvoza izvozom od 53% u 1979. godini u 1980. godini stepen pokrivenosti povećan je za 66,3%, da bi do 1989. godine dostizao i 96%.
U periodu od 1971. do 1980. godine postojao je brz proces industrijalizacije Srbije, koji je uprkos visokom deficitu u potrošnji mogao da omogući hvatanje koraka većine okruga u odnosu na prosečnu razvijenost.
U periodu od 1980. do 1989. godine rast industrijske proizvodnje izneo je 25%, ali je došlo do dramatično brzog smanjivanja spoljne neravnoteže, što je uticalo na oštar pad odstupanja Beograda i Novog Sada u odnosu na prosečnu razvijenost. U ovom periodu je postojala realna depresijacija domaće valute, ubrzavanje inflacije i suficit na tekućem računu.
Najveći relativni dobitnik ovog perioda bio je Borski okrug koji je dostigao najveći stepen razvijenosti u Srbiji u toj godini, da bi u 2005. godini postao najmanje razvijen okrug u Srbiji. Borski okrug je tokom osamdesetih godina prošlog veka bio najviše izvozno-orijentisan od svih okruga i gradova u Srbiji.
U periodu od 1989. do 2000. godine regionalne razlike u stepenu razvijenosti su gotovo zamrznute. U ovom periodu je postojao veliki pad industrijske proizvodnje, BDP-a, broja zaposlenih i drugih ekonomskih parametara te je postignuta „jednakost“ u siromaštvu.
Stepen pokrivenosti uvoza izvozom u 2000. godini izneo je 65,4% i do 2005. godine smanjen je za 46%. Rast uvoza pri stagnaciji domaće proizvodnje uticali su na novo kreiranje velikih razlika u stepenu razvijenosti. Razlike su se verovatno povećavale do 2008. godine, dok bi u prethodne dve godine trebalo da su počele opet da se smanjuju.
Nivo razvijenosti po stanovniku osim narodnog dohotka zavisi i od broja stanovnika. Relativno veliki pad broja stanovnika, nakon 1989. godine, po okruzima ublažava oštrinu ekonomskog pada.
Osnovni zaključak istraživanja je da je nakon 2000. godine došlo do naglog rasta razlika u stepenu razvijenosti mereno narodnim dohotkom po stanovniku, i da su sadašnje razlike u stepenu razvijenosti uporedive sa periodom od pre 40 godina. Rast industrijske proizvodnje, tokom sedamdesetih, i smanjivanje spoljnotrgovinske neravnoteže, tokom osamdesetih godina prošlog veka, uticali su na smanjivanje razlika u stepenu razvijenosti po okruzima i između Beograda i Novog Sada, sa jedne strane, i ostalih delova Srbije, sa druge strane.
Merenje dejstva pojedinačnih faktora koji deluju na odstupanja u stepenu razvijenosti, poput kretanja realnog kursa dinara, broja zaposlenih u industriji i njihovog udela u ukupnoj zaposlenosti, i slično, zaslužuju posebnu pažnju kako bi se utvrdili uzroci neravnoteža i mere kojima bi se one ublažavale.
| Tabela: Odstupanja u razvijenosti od proseka Srbije po okruzima | |||||
| 1970 | 1980 | 1989 | 2000 | 2005 | |
| Srbija | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 |
| Vojvodina | 107,1 | 119,6 | 124,2 | 118,1 | 117,8 |
| Centralna Srbija, bez Beograda | 76,7 | 76,4 | 79,9 | 79,1 | 68,0 |
| Novi Sad | 184,8 | 181,0 | 133,8 | 132,1 | 188,6 |
| Beograd | 166,4 | 140,8 | 121,7 | 128,3 | 151,5 |
| Niš – grad | 123,8 | 106,1 | 106,7 | 100,6 | 118,4 |
| Južno-bački – bez Novog Sada | 114,0 | 135,0 | 130,8 | 120,9 | 116,5 |
| Severno-banatski | 106,1 | 127,9 | 127,7 | 136,4 | 115,5 |
| Severno-bački | 121,4 | 127,0 | 112,2 | 119,6 | 109,3 |
| Zapadno-bački | 105,4 | 113,5 | 132,7 | 114,6 | 108,2 |
| Južno-banatski | 82,9 | 101,2 | 131,7 | 112,3 | 107,7 |
| Srednje-banatski | 101,2 | 114,1 | 118,8 | 87,6 | 103,2 |
| Moravički | 84,6 | 102,1 | 101,9 | 98,9 | 95,6 |
| Mačvanski | 64,4 | 65,7 | 66,7 | 72,3 | 87,4 |
| Braničevski | 54,3 | 55,0 | 77,3 | 69,4 | 78,6 |
| Sremski okrug | 86,5 | 95,0 | 106,0 | 90,4 | 77,8 |
| Pomoravski | 82,1 | 79,8 | 68,9 | 85,6 | 77,4 |
| Pirotski | 68,2 | 67,2 | 82,4 | 72,0 | 70,5 |
| Kolubarski | 48,2 | 73,7 | 78,5 | 86,7 | 68,8 |
| Šumadijski | 91,6 | 92,0 | 74,6 | 67,5 | 67,1 |
| Zlatiborski | 76,2 | 93,0 | 84,0 | 84,5 | 67,0 |
| Rasinski | 77,3 | 87,5 | 104,6 | 90,5 | 65,3 |
| Zaječarski | 72,7 | 78,5 | 79,3 | 92,1 | 58,4 |
| Raški okrug | 65,2 | 62,8 | 57,9 | 61,5 | 51,5 |
| Toplički | 52,8 | 63,8 | 61,8 | 72,4 | 49,5 |
| Pčinjski | 44,8 | 50,1 | 59,7 | 81,1 | 49,1 |
| Nišavski – bez Niša | 50,6 | 54,9 | 50,6 | 64,2 | 47,5 |
| Podunavski | 75,9 | 73,4 | 84,7 | 84,7 | 45,7 |
| Borski | 109,5 | 107,3 | 142,6 | 77,5 | 44,1 |
| Jablanički | 53,9 | 57,5 | 64,0 | 60,1 | 42,9 |
Izvor: Statistički godišnjaci SFRJ i Srbije