BRIGA O SELIMA U SRBIJI: Konkurs za zadruge krajem marta

Akcija ,,500 zadruga u 500 sela“ podstakla osnivanje 804 nvoe zadruge u Srbiji. Novina programa su zemlјoradničke ili polјoprivredne zadruge čija je registrovana delatnost bavlјenje seoskim turizmom, zemlјoradničke ili polјoprivredne zadruge čija je registrovana delatnost proizvodnja predmeta ili delatnost obavlјanja starih i umetničkih zanata, odnosno poslova domaće radinosti kao i zadruge čiji su osnivači pripadnici osetlјivih društvenih grupa, sa registrovanom delatnošću iz oblasti zemlјoradnje, polјoprivrede, proizvodnje predmeta, obavlјanja starih i umetničkih zanata, odnosno poslova domaće radinosti. Za ove tri vrste zadruga predviđen je iznos do 7,5 miliona dinara. Stare zadruge  dobijaće bespovratno do 15 miliona dinara

Branislav Gulan

U okviru akcije BRIGA O SELIM SRBIJE, ministar za brigu o selu Milan Krkobabić posetio j Bač, pograničnu opštinu u Južnobačkom upravnom okrugu. Neposredni povod bilo je predstavlјanje nedavno usvojenog „Programa podrške razvoju zadrugarstva dodelom bespovratnih sredstava za unapređenje poslovanja i tehnološki razvoj zadruga na čitavoj teritoriji  Republike Srbije“. Ova mala pogranična opština pravi je primer, ovde su već uložena sredstva u tri zadruge i sve odlično posluju. Novi program pomoći zadrugama biće objavlјen krajem marta, pola milijarde dinara je na raspolaganju za stare i novoformirane zadruge. Zadrugari spremajte se!“, poručio je ministar. Ovo je prvi u nizu programa koje će Ministarstvo za brigu o selu sprovoditi u toku 2021. godine, a prema uslovima programa i javnog konkursa koji će biti uskoro objavlјen novoformirane zemlјoradničke i polјoprivredne zadruge mogu da računaju na maksimalan iznos bespovratnih sredstava do 7,5 miliona dinara po jednoj zadruzi, dok će za stare zemlјoradničke i polјoprivredne zadruge biti izdvojeno do 15 miliona dinara po zadruzi.

Akcija ,,500 zadruga u 500 sela“ krenula je sredinom 2017. godine. Prema izveštaju Tijane Nešić, saradnika u kabinetu ministra za brigu o selu, do sada je za tri i po godine osnovano 804 nove zadruge! Do pokretanja akcije, Srbija je bila država u kojoj se godišnje gasilo po 100 zadruga. Ova akciaj je vratial zadružni duh u Srbiji u život. Do sada je bespovratni novac od 1,7 milijardi dinara dobilo 152 zadruge u Srbiji. To je prvi put da država na ovaj način podstieč razvoj zadrugarstva. Taj novac je doprineo boljitku života i oko 6.120 porodica u  Srbiji, odnosno za 30.000 stanovnika. Novina programa su zemlјoradničke ili polјoprivredne zadruge čija je registrovana delatnost bavlјenje seoskim turizmom, zemlјoradničke ili polјoprivredne zadruge čija je registrovana delatnost proizvodnja predmeta ili delatnost obavlјanja starih i umetničkih zanata, odnosno poslova domaće radinosti kao i zadruge čiji su osnivači pripadnici osetlјivih društvenih grupa, sa registrovanom delatnošću iz oblasti zemlјoradnje, polјoprivrede, proizvodnje predmeta, obavlјanja starih i umetničkih zanata, odnosno poslova domaće radinosti. Za ove tri vrste zadruga predviđen je iznos do 7,5 miliona dinara.

Predsednik opštine Stevan Panić izrazio je zadovolјstvo što je ministar posetio opštinu Bač i izjavio da je polјoprivreda značajan faktor za opstanak seoskih sredina i da su ulaganja u zadruge dragocena. Akademik Dragan Škorić je rekao da je došlo vreme da menjamo stvari na selu.“Treba da stavimo i polјoprivredu i turizam i prirodne potencijale u funkciju razvoja sela Srbije“.

 Bač, nerazvijena, a privlačna opština

Opština po površini pripada grupi manjih optina u Vojvodini jer od 45 opština zauima 27 mesto sa šest naselјa. Prema podacima popisa stanovništva iz 2002. godine opština Bač ima ukupno 16.268 stanovnika. Po popisu iz 2002. godine u opštini je bilo 2.071 stanovnika manje u odnosu na popis iz 1948. godine. U opštini je u 2007. godini bilo 3.579 ukupno zaposlenih, od toga je 2.440 zaposlenih u privrednim društvima, ustanovama, zadrugama i organizacijama, dok je 1.140 preduzetnika, lica koja samostalno obavlјaju delatnost i zaposlenih kod njih. Prema podacima broja članova u domaćinstvima, u opštini Bač dominiraju domaćinstva sa dva člana, ali i domaćinstva sa jednim članom u odnosu na Južnobački okrug i AP Vojvodinu gde dominiraju domaćinstva sa dva i četiri člana. Bač karakterišu i veoma dobre i razvijene tri zemlјoradničke zadruge, koje su dobiel bespovratnu pomoć za razvoj.  

To su mesne zajednice: Bač, • Bačko Novo Selo, • Plavna, • Vajska, • Bođani • Selenča. Bač se nalazi u istočnom delu opštine, pa ima više periferni položaj. Bačko Novo Selo je od Bača udalјeno 15 kilometara, Plavna 11 km, Bođani 15 km, Vajska 12 km, a Selenča pet kilometara. Zapadnu i jugozapadnu granicu opštine Bač čini Dunav, i to deo između dva velika i poznata dunavska meandra – dalјskog i bukinskog. Ova granica je prirodna i prava geografska.  Posebnu pažnju privlači Franjevački samostan. Nedaleko, skoro naslonjen na tvrđavu nalazi se franjevački samostan kome su temelјe postavili pripadnici viteško – monaškog reda templara, koji su se borili u krstaškim ratovima još  (1169. godina). Tu je i poznati manastir Bođani.

Nekada je Bač bio poznat pod  Polјoprivrednom dobru ,,Labudnjača“. Imao je i šećeranu. Uz njegovoj opštini se nalazi najudublje jezero u Vojvodini ,,Provala“ kod Vajske, značajna lovišta, mesto koje je poznato po proizvodnji organske hrane Selenča…. Osnovna kraktersitika je bavlјenje polјoprivredom i ,,Zdravo organik“ sa zdravom hranom, ,,AgroBačka“ i druge. Osnviač tih kompanija je ugledni privrednik Đuro Bocka iz Selenče.  Bač ima ogromne neiskorišćene potencijale za ubrzani razvoj. Plovni put reke Dunav definisan je kao Panevropski koridor, prirodna saobraćajnica koja međusobno povezuje 10 evropskih zemalјa, a koji je integralni deo transevropske plovne magistrale Rajna, Majna, Dunav sa ukupnom dužinom od 3.505 kilometara. Na Dunavu su pozicionirane 44 međunarodne luke, dok je na deonici od 508 kilomtara koja prolazi kroz Republiku Srbiju izgrađeno devet lučkih pristaništa. Prosečni period plovnosti Dunava u Srbiji je oko 302 dana. Iako je koridor VII definisan kao plovni put Dunava, sve je više prisutnije mišlјenje da on obuhvata i međunarodnu reku Savu i Tisu. Vodeni saobraćaj u opštini Bač prisutan je preko reke Dunav, koja je i pored odličnih prostornih i hidroloških uslova, za sada samo nedovolјno iskorišćeni potencijal. Posebno značajno mesto pri određivanju geografskog položaja opštine Bač imaju mostovi između Bačke Palanke i Iloka te Bogojeva i Erduta, osposoblјeni i za međunarodni teretni saobraćaj, a oba u prečniku od dvadesetak kilometara.

Opština Bač ima povolјan geografski položaj. Jednom stranom Opština graniči sa Republikom Hrvatskom, a prirodnu granicu čini reka Dunav. Kroz Bač prolazi i kanal koji je u sastavu hidrosistema DTD. Pored već navedenih prednosti koje predstavlјaju dobru osnovu za ekonomski razvoj ove opštine od velikog značaja je i relativna blizina Novog Sada, kao sedišta AP Vojvodine, koji je udalјen oko 62 kilometra. Aktivniji razvoj privrede i nautičkog turizma na obali Dunava je nezamisliv bez izgradnje pristanišnog kompleksa za prihvat turističkih i privatnih plovila, sa svom pratećom infrastrukturom i objektima (savršen lokalitet ovoj nameni je Bačko Novo Selo). Takođe, izgradnjom trajektnog terminala Bučkovac (Plavna) – Vukovar, graničnog prelaza Vajska prema Republici Hrvatskoj rečno-skelskog tipa za vodeni i drumski saobraćaj, doprinelo bi se dalјoj afirmaciji opštine Bač.  Opština Bač se po površini teritorije nalazi u grupi manjih opština u AP Vojvodini. Prostire se na površini od 367 kvadratnih kilomtara.  Na suprotnoj obali Dunava nalazi se teritorija R. Hrvatske, Vukovarsko-sremska županija i nekoliko opština od kojih je najveća Vukovarska. U okolini Bača nalaze se zaštićeni specijalni rezervati prirode, šumski ekosistemi, staništa prirodnih retkosti, gde žive neke globalno ugrožene vrste. Ovde se nalaze i brojni arheološki lokaliteti koji potvrđuju čovekovo prisustvo i korišćenje močvarnog terena u kontinuitetu od osam mileniuma. Sačuvano arhitektonsko nasleđe građeno je u rasponu od 12. od 19. veka, pod uticajem romanike, gotike, renesanse, vizantijske i islamske umetnosti, baroka, zajedno sa narodnim stvaralaštvom nedvosmisleno svedoče o kulturnom diverzitetu i prožimanju i pravlјenju kopča između kultura Balkana i zapadne Evrope. Tokom 18. veka Austrija je obavila kolonizaciju stanovništva, što se jasno odrazilo i na današnji sastav stanovništva (piše Slavica Vujović, arhitekta konzervator)

Maлo мeстo сa мнoгo мeтли

Nakon sastanka ministar je sa saradnicima obišao zadružne kapacitete ZZ „Bač“ jedne od tri zadruge u ovoj opštini koja je dobila bespovratna sredstva iz Programa Vlade Republike Srbije namenjenog zadrugama. Ovoj zadruzi osnovanoj davne 1946. godine, koja ima 78 članova i čak 350 kooperanata, a pretežno se bavi ratarstvom dodeljeno je 11,2 miliona dinara za dobro osmišljen projekat iz oblasti voćarstva, nabavku 5.500 sadnica četiri sorte trešnje i protivgradne sisteme zaštite za 3 hektara zasada. Direktor zadruge Miloš Vuković zahvalio je ministru na poseti i izjavio da im je pomoć veoma mnogo značila u preorijentisanju poslovanja da na sopstvenim zasadima obezbede pristojnu zaradu, a ovaj kraj je pogodan za gajenje trešnje i profitabilnije je od gajenja drugih voćnih vrsta. Predsednik zadružnog saveza Vojvodine Radislav Jovanov podsetio je kako i sa malim površinama prelaskom na intenzivnu proizvodnju može da se obezbedi egzistencija za svoju porodicu. „Struka i nauka u funkciji moderne proizvodnje recept su za budućnost sela Srbije “.

Ministar za brigu o selu svoju posetu opštini Bač završio je u selu Selenča, gde je posetio seoski Dom kulture. Ovo pogranično multietničko selo, velikim delom naseljeno Slovacima  ima 1.223 domaćinstva i 2.601 punoletnog stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 40,6 godina. uredno i lepo uređeno mesto ponos je Bačke, međutim, ni njega ne mimoilazi sudbina drugih manjih sredina širom Srbije – negativni prirodni priraštaj i ekonomska emigracija.

U mestu sa oko 3.000 duša postoji čak 25 firmi za proizvodnju metli od sirka, a za potpunu sliku idile tu su uređeni travnjaci, krošnje pune voća, nasmejani i vredni meštani, bašte sa raznobojnim cvećem od Beograda do Selenče ima 157 kilometara, ako se ide iz pravca Novog Sada i Bačkog Petrovca, pa dalјe kroz bačku širinu. Ravan put ostavlјa na izbor namernicima da li će preko Sibaša i Parage ili Despotova i Pivnice. Za skoro isto vreme stiže se do naselјa u kome žive Slovaci i koje je  pre nekoliko godina proslavilo 260 godina postojanja – datum kada je daleke 1758. godine potpisan ugovor o osnivanju naselјa Slovaka koji su se iz severnih delova Ugarskog carstva spuštali južnije vojvođanskom ravnicom. Kako kažu meštani, leti je selo i inače uvek puno, više nego u drugim sezonama, jer u zavičaj stignu oni što su prethodnih decenija otišli iz ovih krajeva. Starosedeoci se potrude da ugoste ne samo članove svojih familija, nego sve.

Slovaci su vredni ljudi i u selu je sve pod koanc. Škola ima domara ali ne može čovek sam u kratkom roku sve da obavi pa sam zamolila nekoliko bivših đaka. Nema ko može da odbije bivšu profesorku te smo začas okrečili prostor gde su nastupali folklor, hor – prepričava nam  predsednici Saveta Mesne zajednice i direktorki Osnovne škole „Jan Kolar” Katarini Vrabčenjak, prilikom jedne posete prioslai dana sela uz isticanje „da je sve bilo svečano, veselo zanimlјivo, puno publike, uz mnogo aplauza i osmeha”. Tako je bilo i prilikom prve posete ministra ovom selu. Da se domaćinski ophode i drugi Selenčani prema svom mestu potvrđuje tabla na ulazu koja obeležava ravničarsko selo. Ispisana dvojezično, na srpskom i mađarskom, ukrašena je cvećem. U selu, ali i oko sela iz uvek šetaju jata malih morki, ćurića i pilića; gegajući za mamama nisu obraćala pažnju što su nepoznati stigli u njihov kraj. Dok se glavnom ulicom čiji je naziv Maršala Tita dalјe stiže do centra sela, gde god se pogleda nižu se oživlјene slike kakve su nekada iscrtane na romantičnim razglednicama: zeleni uredno podšišani travnjaci, raznobojno cveće, kuće sa sveže okrečenim fasadama, krošnje voćki pune plodova, klupe ispred kapija na kojima se predveče odmara.

Istorijski tragovi života na ovim prostorima pretiču Mohačku bitku 1526. godine u prethodne vekove. Ipak, prvi trgovi današnjeg uređenog sela su s kraja 18. veka. Kako su zabeležili hroničari u godini kada je potpisan ugovor o osnivanju, u matične knjige rođenih upisana su imena devetoro novorođenčadi. Prema poslednjem popisu iz 2011. godine bilo je 2.996 stanovnika od kojih je više od 90 procenata slovačke nacionalnosti.

Spasavanje sela, spasavanje i Srbije

Međutim, mesto ne mimoilazi sudbina drugih manjih sredina širom Srbije – negativni prirodni priraštaj i ekonomska emigracija. Jer, u Srbiji ima 4.709 naseljenih mesta. Po Ustavu nemamo nijedno selo već samo naseljena mesta. Čak u 86 odsto opada broj stanovnika. Nestaje sako četvrto selo. U 2.000 sela nema pošte. U 1.000 sela nema prodavnice, a 500 sela nema ni sređenog ptua. Selo je bilo decenijama zapostalvjeno Ukupno ima oko 200.000 praznih kuća. Prosek starosti u selima je 61 godina… Sa selima nestaje i Srbija. Zato spasavanje sela, predstavlja i spasavanje Srbije.

Mladi zbog studiranja, sredovečni trbuhom za kruhom odlaze na privremeni rad u Slovačku, ranije Italiju, i sve ređe se vraćaju u rodni kraj. – Svake školske godine – kaže Katarina Vrabčenjak. Godišnje, jedno, dvoje dece roditelјi ispišu jer se odselјavaju. Škola je jedna od 17 u Srbiji u kojoj se nastava odvija na slovačkom jeziku i još nekoliko jezika i broji 215 đaka.

Stanovništvo se bavi polјoprivredom, a kuriozitet je da u selu ima 25 firmi za proizvodnju metli od sirka! Zato nema kuće koja ne uzgaja ovu vrstu trave koju potom otkuplјuju prerađivači i proizvođači metli. Sezona berbe je u avgustu. Još u vreme velike Jugoslavije Selenča je bila rekorder po proizvodnji metli. Užurbane domaćice u širokoj suknji reći će vam da se u Selenči, i u najvećim poslovima, nikada ne propušta – ručak!  To je nešto što ne može da se vidi. To mora da se proba. Kod nas je najbolјi naš nedelјni ručak i rezanci s makom, e, toga ćete se sećati zauvek – poručile su meštanke, kaže Katarina Vrabčenjak.

Tokom 19. veka carski geometri su određivali budući izgled ulica glavnih i sporednih, obeležavali parcele za kuće, dvorišta, zadnje bašte, lokacije u centru naselјa za crkve, druge javne objekte.Tako je bilo i u Selenči. Sokaci su morali da se ukrštaju pod pravim uglom pa su tako nastajali blokovi od po 12 kuća. Glavna ulica danas nosi naziv Maršala Tita dok se nekad nazivala: Glava Prednja, Široka i Velika.

Postoje različita tumačenja samog naziva: po jednom toponim je izveden od slovenske reči malo selo, seoce, dok po drugima od reči koja označava mesto gde se seli – selište.

Imenjak sa delom Sombora

U Somboru postoje čak dva dela grada koji se takođe nazivaju Selenča. Nova i Stara. Nova je nešto poput Novog Beograda, čine je nove zgrade i uz sam centar, jedno je od najlepših i sređenijih delova Sombora.

                                                                                     (Autor je publicista i književnik)